مرثیه معروف "ای داد شمر الیندن" زیر به مناسبت ایام محرم امسال، از صفحه 418 کتاب دیوان اشعار حکیم میرزا محمدباقر خلخالی به تصحیح اینجانب گلچین شده است. در این کتاب فصلی را برای مرثیه های این شاعر نامدار آذربایجانی اختصاص داده ام که تعدادی از آنها در 150 سال گذشته ورد زبانها بوده است ولی شاعرش را نمی شناختیم:
با سلام بر استاد نائبی عزیز
من کتاب ثعلبیه تان را کامل خواندم. در بیوگرافی محمدباقر خلخالی برای اولین بار اثبات کرده اید که متولد روستای شیخ درآباد میانه و متوفی روستای قارا بولاق میانه است. زندگی اش هم در روستای قارا بولاق میانه بوده است. فقط مدتی در خلخال قضاوت می کرده است.
بله درست میفرمایید.
البته نام خلخال بودن از ان لحاظ من گفتم که شبهه ایجاد کننده هست.که مشخص نمیکنه ایشان در کدوم جغرافیا واقعا متولد و رشد و فوت کردند.
تشکر از راهنمایی تان
نام خانوادگی 40 سال بعد از محمدباقر متداول شد. قبل از آن افراد را با نام پدر یا محل یا لقب میشناختند.
میرزا محمدباقر, به مجتهد ملقب بود و این لقب و عنوان حکومتی و قضاوتی را هم از اجتهاد حوزوی گرفته بود هم از شاهان قاجار. از آنجا که مدتی قاضی خلخال بود و کاغذکنان هم جزو خلخالی بود, خود نام خلخالی را بر خویش نهاده.
اسمش خلخال بوده.
شما همین امروز هم یک کاغذکنانی و یا میانه ای داخل شهر هیرو اباد که 200 سال پیش ده بوده پیدا نمیکنید که امروزه نامش خلخال کردند.
علت اینکه کاغذکنان و بخشی از ان خلخال مینامیدند.استقرار عشایر سعدلو خوانین انزمان در این مکان و از رونق افتادن گمرک خونج بدلیل نا امنی قاجارهاست.
که مرکزیت به ان هیرو اباد منتقل شد.
مگر نه مثل کردستان عراق و بغداد که رابطه نداشتند صرف ایالت فروشی زمان قاجار که هرکس پول بیشتر میداد حاکم ایالت شهر میشد.
کاغذکنان خلخال تحت حاکمیت سعدلو ها بودند.
بعد ها مثل همه پرسی عراق ،تجزیه شدند به میانه پیوستند.
مگر نه اسم شاعر عزیز باید میرزا باقر خونجی یا کاغذکنانی میشد.
حتی تفاوت مذهبی هم کاغذکنانی ها با خلخالی ها داشتند .مناطق کاغذکنان اکثریت شیعه و صد درصد ترک هستند.ولی مناطق مرزی خلخال اهل سنت،تات،کرد بودند.از لحاظ قومی هم ابشان دریک جوب نمیرفت.
من خاطرات پدربزرگ هایمان یادم هست که میگفتند بارها سر توهین ائمه در این مناطق که راه صعب العبور رسیدن به خلخال بود درگیری داشتن اصلا خوششان نمیامد کار اداری در خلخال بهمین دلیل داشته باشند. و برعکس هم بوده اینها عادت داشتند موقع خوردن اب خلفای راشدین لعن کنند.انها میریختند سرشان .
نه راه مناسب بود نه از لحاظ فرهنگی مذهبی همدیگر قبول نداشتند
اخر سر بعد انقلاب بکل تجزیه شدند.به میانه پیوستند که هم راه،هم از لحاظ فرهنگی قرابت بیشتری بنسبت داشتند.نشان به ان نشان حتی قبل انقلاب هم از کاغذکنان برای زنذگی به میانه مهاجرت میکردند.
بنظر من در خلخالی گفتن ایشان بد سلیقگی شده باید اسم ایشان خونجی بشود.
چون ربطی هم واقعا به خلخال ندارند.
مثل این میماند امریکا المان اشغال کرده بود انوقت اسم المانی ها امریکایی میگفتند
خیلی جالبه از کودکی این نوحه معروف را شنیده ام ولی شاعرش را نمی شناختم. بسیار بسیار ممنونم.
باسلام. متأسفانه نمیتوانم چون ناشر کتاب، من نیستم اما قطعاتی از آنرا بصورت صوتی در سایت شخصی ام قرار داده ام.
سلام استاد عزیز .امکان دارد مجموعه ثعلبیه رو با الفبای لاتین ترکیه یا اذری بیه صورت پی دی اف برای دانلود قرار دهید. با تشکر
بسیار عالی
دست مریزاد
جناب آقای نایبی سپاسگزارم خاطرات شصت سال پیش من را زنده کردید این اشعار را صبح روز عاشورا در اما مزاده اسماعیل می خواندیم.
حدودا ۶دهه میشه از شهرم دور شده ام شما یکی از فرزندان راستین آذر بایجان هستید خدا یارتان باشد.
واقعا برخی جملات با روح و روان انسان بازی میکن در جمله "ای داد شمر الیندن" دنیا دنیا حرف وجود دارد دست مریزادبه آقای نایبی ودرخواست علو درجات از خداوند به شاعر مرحومش
مقبره باشکوه میرزا محمدباقر خلخالی اکنون در روستای قارا بولاق است. مدتی قاضی خلخال بود. حدود 200 سال پیش در میانه متولد شد. در زنجان و قزوین تحصیل کرد و به اجتهاد رسید. دارالعلم را برای تربیت شاگردانش در قارا بولاق دایر کرد و مجتهدین و علمایی را در آنجا تربیت کرد.
شاهکار ترکی او به نام تولکو ناغیلی یا ثعلبیه در 100 سال گذشته بارها در ایران و ترکیه و آذربایجان چاپ شده است.
حالاشاعرگرانقدرمیرزامحمدباقرخلخالی اونزمان درکجازندگی میکرده به میانه مهاجرت کرده یاخلخال جزمیانه بوده یامیانه جزخلخال بوده,بنده ازبزرگان هم پرسیدم اطلاعات درستی بدست نیاوردم.بنظرمیرسه اونزمان ارتباط ورفت وامدزیادی بین دوشهروجودداشته.
درهرحال واقعامرثیه دلنشینی ست اقای نایبی ممنون.
درودبراقای نایبی که زحمت تصحیح این مرثیه هاراکشیدند.
به کجا می روی ای پسرپیغمبر
اندکی صبرکنی ای پسرپیغمبر
گرگها دشت بلا پرکردند
برددان چیره شوی ای پسر پیغمبر
اصغرت را به که دادی که روی
زینبت را چه کنی ای پسرپیغمبر
گرروی سوخته بین امت جد
این همه داغ نهی ای پسر پیغمبر
درود جناب استاد نایبی عزیز ، خیلی زیبا بود و خیلی آموختم ، ممنون و سپاس